INTERNET VE INTRANET ÖZELLİKLERİ

Dersin sonunda yapabilecekleriniz:

-Microsoft Access'in Internet ve Intranet özelliklerini açıklamak.

-Data Pages (Sayfalar) bölümünü öğrenmek.

-Access nesnelerini Web sayfası olarak kaydetmek.

I. INTERNET VE INTRANET ÖZELLİKLERİ

Günümüz koşulları, bütün uygulamaları Internet'e erişim ve kendi verilerini Internet'te yayımlama özelliklerine sahip olmak zorundadırlar. Bu hafta Microsoft Access'in bu alandaki bazı özelliklere değineceğiz.

Microsoft Access'in Internet ve Intranet Özellikleri üç ana başlıkta ele alınabilir:

-Access'ten Intranet'e ve Internet'e erişmek.

-Access'le Web sayfası oluşturmak.

-Access ile Web sayfalarını yayınlamak.

A. ACCESS'TEN INTRANET'E VE INTERNET'E ERİŞMEK

Microsoft Access'ten Internet ve Intranet'de yer alan Web sayfalarına erişebilmek için Web araç çubuğu kullanılır.

Web araç çubuğu, Internet bağlantısının olduğu bir bilgisayarda aynı Internet Explorer gibi kullanılır. Araç çubuğu üzerinde ileri, geri, Favorites gibi düğmeler yer alır. Go düğmesiyle istenilen bir Web sayfasına erişilir.

1. ACCESS İLE WEB SAYFASI OLUŞTURMAK

Access ile üç tür Web sayfası yaratılabilir:

-Data Pages (Sayfalar) bölümünde yaratılan sayfalar.

-Sunucu tarafında oluşturulan HTML sayfa.

-Durağan (statik) HTML sayfaları.

Data Pages Sayfaları:

Data Pages (Sayfalar) olarak düzenlenen sayfalar, Access ve SQL Server üzerindeki verilere Internet Explorer üzerinden erişimini sağlar. Bilmemiz gereken şey, Access bize, bir veritabanına bağlı bir HTML sayfa yaratır. Bu sayfa farklı bir yere kaydedilir. Ardından, Internet Explorer ile açılarak veri girişi yapılır.

Bir Data Page Oluşturmak

1. Data Page (Sayfalar) bölümü seçilir.

2. New (Yeni) düğmesi tıklanır.

3. Design, Existing Page ve Page Wizard seçeneklerinden birisi seçilir.

Bir Data Page (Veriler) yaratmak aynı form yaratmaya benzer. Yukarıdaki seçenekleri aynı bir form yaratır gibi kullanabilirsiniz. Page Wizard ile istenilen tablonun Data Page olarak oluşturulmasını sağlayabilirsiniz.

Ardından yaratılan bu sayfa kaydedilir. Dosyanın formatı, Access'e özel dinamik HTML'dir. HTML formatlı bu dosyalar Internet Explorer ile açılarak veritabanına erişilir.

NOT: Bir veritabanına Internet Explorer üzerinde erişmek gerçekten çok kullanışlı bir şeydir. Özellikle Intranet uygulamaları bakımından çok iyi bir çözüm olabilir. Ancak bu çözüm DHTML ile istemci taraflı bir çözümdür. Programcılık dünyasında bildiğimiz diğer bir çözüm: ASP'dir. ASP, Web programcılığı alanında sunucu taraflı bir çözümdür. Yaratılan ASP sayfaları da aynı Access Data Page'leri gibi Internet Explorer aracılığıyla açılarak kullanılır.

Sunucu Tarafından Oluşturulan HTML Belgeler:

Microsoft Access, tablo, sorgu ya da formları File, Export komutuyla ASP olarak kaydedilebilir. Access ile yaratılan ASP dosyaları Web sunucusu üzerine kopyalanarak bir Web uygulaması olarak çalıştırılır. Böylece veritabanlarına Internet Explorer üzerinden erişim sağlanır.

B. ASP SAYFALARINI ÇALIŞTIRMAK

ASP dosyaları bir öndeki konuda adı geçen ortamlarda hazırlandıktan sonra herhangi bir derleme işlemi olmadan doğrudan çalıştırılırlar. Eğer hata varsa bu çalıştırma sürecinde ortaya çıkar. ASP dosyasını adı Internet Explorer ya da diğer bir tarayıcı program aracılığıyla yazılır ve dosyaya erişim sağlanır.

Örnek çağırmalar:

http://localhost/test.asp

ASP dosyası bir alt dizinde olabilir:

http://localhost/altdizin/test.asp

Hazırlanan ASP dosyalarının uzantısı .asp dir. Bu dosyayı çalıştırmak için Web sunucusu üzerinde wwwroot dizinine konması gerekir. Bunun dışında Internet Information Server'ın WWW hizmetinin çalışması ya da PWS hizmetinin çalışması gerekir. Asp dosyalarını çalıştırmak için önce dosya wwwroot dizinine kopyalanır ardından Internet Explorer adres çubuğunda http://localhost/kitapornek3.asp şeklinde yazılarak çalıştırılır.

Durağan HTML:

Tablolar, sorgular ve formlardan yine Export yoluyla HTML sayfaları oluşturulabilir. Ancak bu onların statik olarak; tıpkı bir Word dokümanı gibi görünmesini sağlar.

Bu sayfalara Internet Explorer tarafından erişilebilir. Yine ASP sayfaları gibi de Web dizininden yayımlanabilir. Ancak HTML sayfaları dinamik değildir.

Export etmek için:

1. Veritabanı penceresinde tablo ya da sorgu seçilir.

2. File (Dosya) menüsünden Export (Ver) komutu seçilir.

3. Save as type kutusundan istenilen Active Server Pages seçilir.

Durağan HTML için yalnızca HTML seçilir.

4. File Name kutusuna dosyanın adı girilir.

5. Export Text Wizard devreye girerek istenilen çevirme işlemini yapmanızı sağlar.

II. WEB KLASÖRLERİ

Web server, Inetpub\wwwroot varsayılan dizinine konulan dosyaları yayınlayan bir sunucudur. Bu hizmet, IIS (Internet Informatin Server) tarafından sağlanır.

Microsoft Access'te hazırlanan bir Data Page'i Web sunucuna kaydetmeyi, Access kendisi yapabilir. Bu işlem için File menüsünden Save As komutu ile Web sunucusunun yayın dizini (inetpub\wwwroot) seçilir.

Bir Microsoft Access Data Page sayfasını bir Web sunucusuna kaydetmek:

1. Veritabanı penceresinde, Data Page (Sayfalar) bölümünü seçin.

2. İstediğiniz data page sayfasını çift tıklayın.

3. File (Dosya) menüsünden, Save As (Farklı Kaydet) seçeneğini tıklayın.

4. As Data Pages (Sayfalar) seçeneğini seçin.

5. Web folders (Web klasörlerini) seçeneğini tıklayın.

6. Web klasörü siteleri listesinden, istediğiniz klasörü çift tıklatın ve sonra data pages'ı kaydetmek istediğiniz konumu çift tıklayın.

7. Kaydet'i tıklayın.

Varsayılan yayın klasörleri: c:\inetpub\wwwroot

UYGULAMA

Bir Data Page (Sayfalar) Oluşturun:

1. Veritabanı penceresinde Data Pages (Sayfalar) bölümü seçilir.

2. New (Yeni) düğmesi tıklanır.

3. Page Wizard seçeneği seçilir.

Yarattığınız data sayfasını My Documents dizinine dosya1 olarak kaydedin. Ardından bu dosyayı Internet Explorer aracılığıyla açın.

GÖZDEN GEÇİRME

1. Microsoft Access'in Internet ve Intranet özellikleri nelerdir?

2. Bir Data Pages sayfasının normal Access formunda farkı nedir? Bir uygulama için bu farkları yorumlayın.

3. Web klasörü (web folder) nedir? Hangi işletim sistemi ortamında ve hangi uygulamalarla (IIS gibi) sağlanır.

BİR VERİTABANI PROJESİ YAPMAK

Dersin sonunda yapabilecekleriniz:

-Bir veritabanı uygulaması projesi yapabilmek.

-Uygulamanın ayrıntıları tasarlayabilmek.

I. BİR ACCESS PROJESİ

Verileri, işlemleri ve çıktıları tasarlamak bir veritabanı projesinin en önemli işlemleridir. Bir Microsoft Access © projesi, yapılan analiz çalışmalarıyla başlar. Analiz çalışmaları, olaylar, verilerin toplanması, işlenmesi, kullanıcı gereksinimleri gibi değişik alanlarda yapılan araştırma ve belgeleme çalışmalarıdır. Çok önemli olan bu analiz çalışmaları, ne yazık ki çok fazla yapılmadan hemen Access başlatılır ve veritabanı dosyası açılır. İşte burada Microsoft Access'in diğer Office uygulamalarından farkı ortaya çıkar. Microsoft Excel ya da Microsoft Word için hemen başlanılan bir çalışma söz konusu iken, Microsoft Access, temel bir çalışma gerektirir.

II. MİCROSOFT ACCESS UYGULAMASI

FC ecza deposu bin kadar üyesine ilaç toptan ilaç pazarlamak üzere kurulmuştur. FC ecza ilaç siparişlerini takip etmek için bir veritabanı geliştirmek istemektedir. Siz bir veritabanı yöneticisi olarak Microsoft Access ile veritabanını geliştirin.

Sipariş sisteminin yanı sıra bir süre sonra FC ecza deposu müşterileri için bir anket yapmaya karar vermiştir. Anketler de veritabanına bir metin bilgisi olarak eklenecektir. Bu koşullar altında; tabloları ve kayıtların birbiriyle bütünlüğün sağlayacak olan olası ilişkileri tanımlayın.

Tablo Olarak Düzenlenecek Bilgiler:

STOK KARTI MUSTERİ KARTI SİPARİŞ ANKET

Kodu Kodu Tarih Kodu

Tanımı Unvanı Sip No Anket Metni

Grup Kodu Grubu Mus Kodu

Satıcı Firma Adresi Stok Kodu

Birimi İlçesi Birimi

Birim Fiyatı İli Adet

KDV Tel Taşıyıcı Firma

Depo Kodu Fax Siparişi Alan

Paket Kodu Vergi Dairesi

Açıklama Vergi No

Resmi Kredisi

Hesap Açılış Tarihi

Resmi

Web sitesi

PERSONEL (SİPARİŞİ ALANLAR) TAŞIYICI FİRMA

Kodu Kodu

Adı Soyadı Ünvanı

Adresi Adresi

İli İli

İşe Giriş Tarihi Güzergah

Tabloları Düzenleyin:

1. Access'i başlatın.

2. Boş veritabanı yaratma seçeneğini (Blank Access database) seçin.

3. Dosya adı olarak ornekdb yazın.

4. Veritabanı penceresine ulaşın.

Yeni bir tablo yaratmak için Veritabanı Penceresinde, Tables bölümü ve ardından New seçilir:

Yeni tablo yaratmak için " Create table in Design view " seçeneği seçilir.

Ardından yukarıdaki tablo bilgilerine göre alan adları birer birer girilir. Bu sırada dikkat edilecek en önemli konu alanın türüdür. Örneğin sayısal (numeric) ya da metin (text).

Bu arada tabloların işleyişiyle ilgili aşağıdaki notları göz önünde bulundurun:

. Birim fiyatlar genellikle "Adet" olarak düzenlenecektir.

. Fiyat ve adet bilgilerine mutlaka pozitif bir değer girilecektir.

. Sipariş tarihi "günün" tarihi olarak otomatik olarak düzenlenecektir.

. Grup kodları, iller ve diğer seçenekli girişler bir combo box olarak düzenlenecektir.

. Sipariş ekranındaki; müşteri kodu, stok kodu ve taşıyıcı firma combo olarak düzenlenecektir (Lookup Wizard) ve bilgilerin diğer tablodan otomatik olarak seçilmesini sağlayacaktır.

İlişkileri Kurmak:

İlişkiler (Relationships), bilgi bütünlüğü sağlamak için tablolar arasında düzenlenen kurallardır. Müşteri tablosuyla Sipariş tablosu arasında bir ilişki kurmak için önce ilişkinin türü ve ilişki kurulacak alanlar ve türlerinin belirlenmesi gerekir.

Örneğin müşteri tablosundaki müşteri kodu alanıyla sipariş tablosun yer alan müşteri kodu birbirine bağlanır. Ancak burada müşteri tablosundaki kodu alanı Primary Key olmalıdır. Sipariş tablosundaki müşteri kodu alanının Primary Key gibi bir düzenlenmesine gerek yoktur. Bu durumda Müşteri tablosuyla Sipariş tablosu arasıda Bir-Çok ilişki kurulabilir.

Veritabanı içindeki tablolar arasında ilişki kurmak, yukarıda anlatılanlardan dolayı hem zordur, hem de gerçek bir veritabanı uygulaması için gerekli bir şeydir.

Veritabanındaki diğer ilişkiler:

Müşteri-Sipariş

Müşteri-Anket

Stok-sipariş

Personel-sipariş

Taşıyıcı firma-sipariş arasındaki ilişkileri kurun.

Sorgular tasarlamak:

Sorgular (queries), veritabanında (tablolarda) yer alan verilerden istenilen bilgileri listelemektir. Örneğin belli tarihler arasında ya da yalnızca belli müşteriler için bilgileri listelemek gibi.

Yeni bir sorgu yaratmak için önce veritabanı penceresinden Queries seçilir. Ardından New düğmesine basılır:

Bir sorgu yaratmak için değişik yollar vardır. Bunlardan Design View/Tasarım Görünümü seçilir.

Örnek sorgulama senaryoları:

. Müşterilerin ili içinde grubu, grubu içinde alfabetik sırada ünvanlarının yer aldığı liste.

. Adının ilk harfi A-D arasında olan müşteriler?

. Verilen iki tarih arasında (parametrik) siparişlerin adet ve tutarları?

. Verilen iki tarih arasında ve belli bir müşteri konu için siparişlerin adet ve tutarları?

. Verilen iki tarih arasında ve belli bir müşteri ve siparişi alan eleman olarak siparişlerin adet ve tutarları?

. Verilen iki tarih arasında, belli bir müşteri, belli bir mal ve siparişi alan eleman olarak siparişlerin adet ve tutarları?

. Malların KDV oranlarını 15 olanların 20'ye çevrilmesi.

. En yüksek sipariş alan elemanı bulmak için elemanların sipariş toplamlarını gösteren bir sıralı liste (azalan).

. Hiç siparişi olmayan müşterilerin alfabetik sırada listesi.

. İli "İzmir" olan ve telefon numarasının ilk karakteri 4 olan müşterilerin alfabetik sırada listesi.

. İli "İzmir" ya da "Manisa" olan müşterilerin il içinde alfabetik sırada listesi.

. Sipariş adedi olarak en çok mal taşıyan taşıyıcı firma?

. Sipariş alan elemanların toplam (tutar) siparişleri.

. Stokta Birim fiyatlara %10 zam.

. Sadece belli gruptan olan stokların birim fiyatlarına %10 zam.

. Stokların depo kodunun ilk iki karakteri ile tanımlarının ilk iki karakterinin birleşiminin listesi.

. Sipariş toplamlarının taşıyıcı firma güzergahlarına göre listesi.

Form yaratmak:

Tablolardaki verileri, sorgulardan elde edilen verileri görmek, veri girişi yapmak, hatta veriler üzerinde hesaplama işlemleri yapmak için formlar kullanılır.

Bir form yaratmak için veritabanı penceresi kullanılır. Buradan Forms tabına tıklanarak mevcut formlar görülür ya da yeni bir form yaratılır. Burada New düğmesine tıklanarak istenilen şekilde form yaratılır:

Yeni bir form yaratmada kullanılan yöntemler şunlardır:

Yöntem Açıklama

Design View (Tasarım Görünümü) Boş form oluşturulur ya da seçilen tablo ya da sorgunun alanları tasarlanır.

Form Wizard (Form Sihirbazı) Adım adım istenilen alanların seçilip bir form oluşturulur.

AutoForm: Columnar

Otomatik Form: Sütunlu Sütun tipinde (bir sayfada bir kayıt) form yaratır. Özellikle müşteri kartı, stok kartı, personel kartı gibi verilerin gösterimi için idealdir.

AutoForm: Tabular (Otomatik Form: Sekmeli) Yatay olarak bir sayfada çok sayıda kayıtın yer aldığı formlardır. Özellikle cari hareket, stok hareket, sipariş kayıtları gibi veriler için idealdir.

Olası form senaryoları:

. Stok kartı için columnar bir form

. Müşteri kartı için columnar bir form

. Anket için columnar bir form

. Personel için columnar bir form

. Taşıyıcı için columnar bir form

. Sipariş için tabular bir form

Yapılacaklar (b)

. Müşteri formu için olası alanlara combo box ekleyin.

. Müşteri formu için olası alanlara Validation Rule ekleyin.

. Müşteri formu için form zeminini değiştirin.

. Müşteri formunun altına kendi hazırladığınız bir bitmap dosyayı koyun.

. Müşterinin Web sitesi bilgisini tablo tasarımına ekleyin. Daha sonra bunun form üzerinden girilmesini sağlayın. Web sitesi alanına www.microsoft.com girin. Ardından üzerine tıklayarak ona ulaşmaya çalışın.

. Sipariş formunun alt başlık kısmına adet toplamı alın.

. Sipariş formunda birim fiyat ve tutarın görünmesini sağlayın.

. Sipariş formunun alt başlık kısmına tutar toplamı alın. Ayrıca altına KDV'li toplamı hesaplattırın.

. Sipariş formunda taşıyıcı firma ve siparişi alan müşterinin combo'larla seçilmesini sağlayın.

. Sipariş formunu Scroll Bar ve Navigation Button kontrollerini kaldırın.

. Müşteri kartı ile sipariş formunu birleştirin.

Yapılacaklar (c)

. Müşteri formuna ve personel formunda tarih alanlarına veri girişi kolaylaştırmak için ActiveX kontrollerinden (Tool, ActiveX Controls) Calendar Control 8.0'ı koyun ve çalışmasını kontrol edin.

Yapılacaklar (d)

. Bir ana menü formu geliştirin.

. Bütün formlara ulaşacak düğmeler yerleştirin.

. Bütün formlardan ana menüye dönüşü sağlamak için Exit düğmeleri yapın.

. Müşteri gruplarının toplam siparişlerini gösteren grafik formu hazırlayın.

Rapor yaratın:

Tablolardaki verileri yazıcıdan çıkarmak için kullanılacak raporlar, özellikle ara toplam, alt toplam gibi gruplama (grouping) işlemlerinin yapılmasını sağlar.

Yeni bir rapor tasarlamak için veritabanı penceresinden Reports bölümü seçilir. Ardından New seçeneği ile rapor yaratma seçeneklerine ulaşılır:

Rapor oluşturma seçenekleri

Yöntem Açıklama

Report Wizard (Rapor Sihirbazı) Adım adım istenilen alanların seçilip bir raporun oluşturmasını sağlar.

Rapor yaratmada en kolay yoldur.

AutoReport: Columnar Sütun tipinde (bir sayfada bir kayıt) rapor yaratır. Özellikle müşteri kartı, stok kartı, personel kartı gibi verilerin gösterimi için idealdir.

AutoReport: Tabular Yatay olarak bir sayfada çok sayıda kayıtın yer aldığı raporlardır. Özellikle cari hareket, stok hareket, sipariş ve satış kayıtları gibi veriler için idealdir.

Raporlar verilerin düz ya da gruplanarak ekrandan (preview) ya da yazıcıdan bastırılması işlemidir.

Olası rapor senaryoları:

. Siparişlerin tarih, müşteri kodu ve ürün kodu sıralı listesi.

. Müşteri koduna göre gruplamalı sipariş bilgileri raporu.

. Haftalık tarih gruplamalı sipariş bilgileri raporu.

. Ürün koduna göre gruplamalı sipariş bilgileri.

III. NEREDEN BAŞLAMAK GEREKİR?

Aslında Access projelerine, diğer uygulama yazılımı projelerine başlar gibi, çıktıları tasarlamakla başlanır. Bu da Access'ten elde edilecek görüntü ve raporlara kimin ihtiyacı olduğunu ve tam olarak neye ihtiyacı olduğunu ortaya çıkarmakla başlar. Ardından Access veritabanın tasarımına geçilir. Tablolar, tabloların alanları, anahtar (primary key) ve indeks düzenlemeleri yapılır.

Ardından sorgular tasarlanır. Sorgular, gereksinim duyulan spesifik bilgiler için hazırlanırlar.

Ardından test amaçlı veri girilip sorgular test etmek gerekir.

Daha sonra da veri girişi için formlar tasarlanır.

Yine verileri görmek için formlar tasarlanır.

Belli çıktıları yazıcıdan düzenli olarak almak için raporlar tasarlanır